همه ما با داستان خلقت آشنا هستیم یا حداقل در مدرسه و یا توسط اطرافیان چیزهایی راجبش شنیده ایم.به طور خلاصه بخوام بهتون توضیح بدم خدا پس از خلق انسان از خاک متوجه نیاز یک جفت برای او شد،سپس از دنده چپ حضرت آدم،حوا را خلق کرد.اما اگر داستان اصلی این نباشد چی؟ اگر به شما بگم که آدم قبل از حوا همسر دیگری به نام لیلیث داشته واکنش شما چه خواهد بود؟
هزاران سال پیش از نزول قرآن،داستان خلقت آدم و حوا در تورات و سپس در انجیل ذکر شده،به خصوص در تورات که شامل جزییات دقیقی است و می توانیم آن را مرجع تمام ادیان ابراهیمی بشماریم.
اما ماجرای لیلیث ، یک داستان فرعی و بسیار فراتر و قدیمی تر ازین سه کتابه و در تاریخ ما به اشکال مختلف بازگو شده و لیلیث نقش های مختلفی گرفته.
لیلیث اولین همسر حضرت آدم
لیلیث(Lilith)،لیلیت،لیلیتو،لیلا،لیلی و … اشاره به زنی دارد که همراه با حضرت ادم خلق شده است.به دلیل اینکه او خود را برابر با ادم می دانست، از فرمان او سرپیچی می کرد و تصمیم بر این گرفت دیگر با او همبستر نشود.نام او برای اولین بار در تلمود تورات آورده شد سپس در کتاب های زیادی مانند اشعیا و در نوشته های پیدا شده در قوم های آشوری،بابلی و سومری از او نام برده شد.
در میان کش مکش های بین این دو فرد،لیلیث تصمیم می گیرد بدون اطلاع قبلی باغ عدن را ترک کند و به سوی دریای سرخ جایی که محل زندگی اهریمن ها است برود.در آنجا او با شیطان آشنا می شود و چون شیطان از جنس آتش بود، لیلیث اورا برتر از خود می دید و با او رابطه نامشروع آغاز کرد که این رابطه موجب تولد صد بچه شیطان در روز می شد.
در ادامه چون آدم تنها مانده بود، خداوند برای او از دنده چپش حوا را خلق کرد و چون از جنس خود آدم بود با اراده و رضایت کامل از او فرمان می برد.مدت ها بعد آدم معشوقه اول خود را فراموش کرد و این باعث خشمگین شدن لیلیث شد و باعث شد که به حوا حسادت کند.
بدین ترتیب لیلیث خودش را به شکل مار در آورد و در گوش آدم و حوا زمزمه کرد که از سیب ممنوعه تغذیه کنند و صاحب قدرتی همانند خدا شوند. از این موضوع قافل نشویم که قبل از این ماجرا ها لیلیث برخورد دیگری با شیطان داشت که باعث شد شیطان او را فریب دهد که او با آدم برابر است و نباید مطیع او شود. با شکستن قانون باغ عدن و خوردن از سیب ممنوعه آدم و حوا از بهشت رانده شدند و نعمت جاودانگی از آن ها سلب شد.اما نکته ای که وجود دارد این است که چون لیلیث مرتب این گناه ( خوردن سیب) نشده بود همچنان جاودانه باقی ماند.
روایتی دیگری وجود دارد که به سه فرشته اشاره می کند که توسط خدا به سمت لیلیث در دریای سرخ فرستاده شدند تا او را بازگردانند اما لیلیث از قبل هم سرکش تر و خشمگین تر بود و تحت هیچ شرایطی قبول نمیکرد که بازگردد. بدین ترتیب آن سه فرشته تصمیم گرفتند که هر روز صد تا از فرزندان لیلیث را به قتل برسانند و حتی تهدید کردند که او را در دریا غرق می کنند اما باز او کوتاه نیامد و حتی این قول را داد که برای انتقام فرزندان کشته شدش تا ابد به دنبال فرزندان آدم می رود اما طی یک مذاکره برای کاهش خشم فرشتگان این قول را داد که اگر نام و یا نماد آن سه فرشته در نزدیکی کودکی باشد،اون به آن کودکان آسیبی نمی رساند. به همین سبب در زمان باستان بالای سر کودکان طلسم های این چنینی قرار می دادند و دعا های مخصوصی می خواندند.
حتی تا امروزه حتی در ایران کودک را تا چهل روز تنها رها نمی کنند و به لباس او سنجاق وصل می کنند یا در کنار او قرآن قرار می دهند.( البته افسانه های زیادی وجود دارد که به دزدیدن کودک اشاره می کند مانند “آل” که در ایران رایج بوده و نامی از لیلیث نیامده است اما منشا همه افسانه ایی که کودک را هدف قرار می دهد به لیلیث باز میگردد).
در تمدن عبری و به زبان عبری دعایی برای کودک می خوانند و در آن جمله لیلیث آبای تکرار می شود که به معنای لیلیث دور شو بود که بعد ها تبدیل به یک عادت به نام لالایی شد. به همین علت واژه لالایی مخصوصا معادل انگلیسی آن lullaby از این ریشه شکل گرفت و حتی به نظر من ایده اسباب بازیی هایی که از سقف بر روی گهواره آویزان می شوند از طلسم هایی که بالا سر بچه قرار میدادند آمده است چون به مرور زمان ملت مسائل این چنینی را خرافه میدانستند و دیگر متکی به رسم و رسومات قدیمی نمیشدند و بدین ترتیب این رسم ها شکل دیگری به خود در دنیای امروزی گرفت.
مجسمه آدم،حوا،لیلیث و شیطان در پاریس
لغت شناسی
در زبان اکدی که در میان بابلیان و آشوریان رایج بود و اولین زبان سامی بود که برای نوشتن به صورت میخی استفاده شد، لیلی یا لیلیتو به معنای روح بود.
آرچیبالد هنری سیس یک زبان شناس بریتانیایی در عبری و اکدی باستانی این اسم را به شیطان مونثِ شب ترجمه کرد.در بین النهرین کتیبه هایی با خط میخی پیدا شده است که این اسم را به ارواح بادی که بیماری می آوردند معنی کرده اند. شاید از بزرگتر های خود شنیده باشید که باد گرم بیماری می آورد و شاید جالب باشد بدانید که این باور در خاورمیانه دقیقا از همین ارواح باد و باد های شن و گرمی که در بیابان ها رایج بود آمده است.
به طور کلی این اسم و اسم های مشابه آن اشاره به یک زن زیبارو و اهریمنی دارد که کارش اغوا کردن مردان و فریب دادن آن هاست.
لیلیث در اساطیر بین النهرین
روح درختی در چرخه گیلگمش
در حماسه گیلگمش که یک سری شعر و متون ادبی و باستانی و حماسی راجب پادشاهان آن دوره است، واژه ki-sikil-kil-la-ke به لیلیث نسبت داده شده است.انکیدو که توسط خدایان خلق شده بود که درمقابل ستمگری پادشاهان گیلگمش قرار بگیرد، در باغ اینانا درختی می کارد که بعد ها از چوب آن برای خود تخت بسازد.پس از ده سال او نزد درخت باز میگردد و با لونه کردن یک مار و جغد در آن مواجه می شود. به گفته خودش، او مار را کشته و جغد به سمت کوهستان فرار می کند و او متوجه می شود که لیلیث در آن درخت زندگی می کند و به همین سبب درخت را نابود می کند.
طلسم های Arslan Tash
در شمال سوریه مکانی به نام Arslan Tash به معنای سنگ شیر وجود دارد که در آن طلسم ها و نماد هایی پیدا شده که اشاره می کند لیلیث در قرن هفتم هم بر سر زبان ها بوده که بعد ها در متون یهودی به این طلسم ها اشاره شد.
لاماشتو
شاید ما صد ها اسم از موجوداتی که کودکان را می دزدند شنیده باشیم.در هر تمدن و قوم نامی متفاوت اما صفات و عمل های تقریبا یکسان دارند.در اساطیر و افسانه های بین النهرینی لاماتشو زنی شیطانی بود که کودکان را می دزدید و از خون آنها تغذیه می کرد و شباهت بسیاری زیادی به لیلیث دارد و برخی آن را به او نسبت می دهند.
لیلیث در دیگر مناطق دنیا
علاوه بر انجیل عبری و یا متون باستانی که در اساطیر یهودی و عربی یافت شد، لیلیث در دیگر مناطق دنیا هم شناخته شد اما به اسم و اشکال دیگر.برای مثال در یونان و به خصوص در لاتین که زنی به نام لامیا را به او نسبت می دادند.
در قرن چهارم الی شیشم ظروف طلسم شده ای در زیر خانه دفن می کردد که لیلیث یا اهریمن خاصی را از اعضای آن خانه دور کنند. این ظروف به زبان های آرامی، سریانی، عربی و یا پارسیگ (پهلوی ساسانی) یافت شده است که معمولا همه آنها از تمدن ساسانیان ریشه گرفتند و معمولا در اکثر خانه ها پیدا می شدند.
یک ظرف که به درستی طلسم شده باشد می تواند خانه را از شر لیلیث در امان نگه دارد. زیرا بر این باور بودند که او خود را به شکل زن در میاورد تا شوهر را اغوا کند که از او بچه دار شود و اگر در خانه فرزندی توسط زن و شوهر حقیقی بدنیا بیاید لیلیث به آن نفرت نشان داده و قصد جان آن فرزند را می کند.
قدیمی ترین و واضح ترین اشاره به لیلیث که شامل بیشترین جزییات می شود از از الفبای بن سیرا آمده است که داستانش را اول این مقاله مطالعه کردید. همچنین تصاویری از گردنبند هایی که نام سه فرشته Senoy و Sansenoy و Semangelof بر روی آن هک شده در گردن کودکان دیده می شود که اشاره به همان سه فرشته ای دارد که لیلیث سوگند خورد اگر نام آن ها را ببیند با آن کودک کاری ندارد.
ترک ها موجود افسانه ای به نام آل ننه سی سی دارند که به سراغ کودکان تازه بدنیا آمده می آید و درواقع شباهت بسیار زیادی به لیلیث دارد.
اگر بخوایم کامل ریشه یابی کنیم این اسطوره قدمت بیشتری در اساطیر کهن خاورمیانه به خصوص عراق کنونی (اقوام سومری قدیم) داشته است و از او به عنوان خدای طوفان و بیماری و مرگ و یا زنی فاحشه یاد می کنند که با مرد ها همبستر می شود. شاید یهودی هایی که در اسارت در بابل به سر می بردند این داستان ها را با خود به اورشلیم بردند و کم کم داستان ها در تلمود و دیگر متون یهودی شکل گرفت.
حقیقت ماجرا چیست؟
در اسلام ما این اسطوره را نمی پذیریم زیرا در قرآن اثری از آن نیست و همینطور در تورات به آن اشاره نشده است. عده ای کمی به تلمود باور دارند اما یهودیان واقعی که پیرو حضرت موسی (ع) بودند به تورات عقد عطیق استناد می کنند.
همچنین در انجیل فقط یکبار به طور غیرمستقیم به آن اشاره شده و مسیحیان در کنار انجیل تورات را قبول دارند که باز هم به این مسئله بر میگردیم که در ادیان ابراهیمی لیلیث به طور کامل حذف شده و یا وجود نداشته است و هرچه بوده از افسانه ها و داستان های خارج از کتوب دینی آمده است.
اما موضوعی که باید در نظر بگیرید این است که ادیان ابراهیمی بسیار مرد سالار بودند همانطور که می دانید زمانی بوده که دختران را زنده به گور می کردند و از باور آن ها زن عقل کاملی ندارد و شاید به همین علت لیلیث را کم کم از فرهنگ و باور های خود حذف کردند زیرا چه افسانه چه واقعیت می توانست خطرناک باشد و باعث شود زن ها به قدرت برسند.
در قرن بیستم لیلیث توسط فمنیست ها مطرح شد و شکل دیگری در دنیای امروزی گرفت و اکثرا سعی دارند او را الگو خود قرار دهند.
علت دوم پنهان کردن این اسطوره آن است که از همان ابتدا لیلیث سرکش و بود و رابطه نامشروع با شیطان آغاز کرد و در طی قرن ها که داستان ها نوشته می شدند اورا زنی فاحشه و اغوا گر معرفی کردند که مرد ها را مورد هدف قرار می دهد،و خب این در ادیان ابراهیمی به خصوص اسلام مورد قبول نبود.
حتی طبق نوشته هایی بر این باور بودند که وقتی مرد ها در خواب جنب می شوند و به لذت جنسی می رسند این کار توسط لیلیث انجام می شود که در خواب به سراغ آن ها برای برقراری رابطه جنسی می آید.
نظر شما راجب این اسطوره و داستان ها چیه؟ اگه نکته ای راجب لیلیث می دونید حتما کامنت بذارید.
